Sug‘urta kutilmagan hodisalardan himoyalanishning muhim moliyaviy vositasidir. O‘zbekistonda, boshqa ko‘plab mamlakatlarda bo‘lgani kabi, sug‘urta hodisalari yo‘l-transport hodisalaridan tortib, tabiiy ofatlar natijasida mol-mulkni yo‘qotishgacha bo‘lgan keng ko‘lamli voqealarni o‘z ichiga olishi mumkin. Biroq, ko‘plab fuqarolar bunday hodisalar sodir bo‘lganda o‘z huquq va majburiyatlarini to‘liq tushunmaydi, bu esa ko‘pincha to‘lovlarning kechiktirilishiga yoki rad etilishiga olib keladi. Ushbu maqolada biz sug‘urta hodisasi sodir bo‘lganidan keyingi dastlabki daqiqalardan boshlab, sug‘urta to‘lovini olishgacha bo‘lgan butun xatti-harakatlar jarayonini batafsil ko‘rib chiqamiz.

 

Sug‘urta hodisasi yuz bergandagi dastlabki xatti-harakatlar

 

Sug‘urta hodisasi sodir bo‘lganda, sovuqqonlikni saqlash va izchil harakat qilish juda muhim. Voqea ishtirokchilarining xavfsizligini ta’minlash va vaziyatning keskinlashuviga yo‘l qo‘ymaslik birinchi navbatdagi vazifadir. Sug‘urta hodisasining xususiyatiga qarab, dastlabki xatti-harakatlar algoritmi biroz farq qilishi mumkin, ammo asosiy tamoyillar o‘zgarishsiz qoladi.

 

Har qanday sug‘urta holatida quyidagi qadamlarni amalga oshirish zarur:

 

• YTH sodir bo‘lganda zudlik bilan avariya signalizatsiyasini yoqing va avariyaviy to‘xtash belgisini o‘rnating;
•  
• mol-mulk shikastlanganda, keyingi zararni minimallashtirishga harakat qiling, masalan, suv bosganda elektr ta’minotini o‘chiring;
•  
• hayot va sog‘liq uchun tahdid tug‘ilgan holatlarda zudlik bilan tez tibbiy yordamni chaqiring yoki chet elda bo‘lsangiz, polisda ko‘rsatilgan Assistans dispetcherlik markaziga murojaat qiling;
•  
• kriminal hodisalarda (o‘g‘rilik, talonchilik) huquqni muhofaza qiluvchi organlar yetib kelishiga qadar jinoyatning barcha izlarini saqlang.

 

Birinchi navbatdagi xavfsizlik choralari ko‘rilgandan so‘ng, darhol tegishli davlat xizmatlariga murojaat qilish kerak. Ushbu talab sug‘urtaning aksariyat turlari uchun majburiy hisoblanadi, chunki vakolatli organlarning rasmiy hujjatlari sug‘urta hodisasi yuz berganligining asosiy dalili bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, YHXBning ma’lumotnomasisiz YTH sodir bo‘lganda sug‘urta to‘lovini olish deyarli imkonsiz bo‘ladi. Xuddi shunday holat boshqa turdagi sug‘urta hodisalari — tibbiy, mol-mulk yoki fuqarolik javobgarligi bilan bog‘liq sug‘urta hodisalarida ham kuzatiladi.

 

Sug‘urta kompaniyasini xabardor qilish

 

Vaziyat barqarorlashgandan va zarur favqulodda xizmatlar chaqirilgandan so‘ng, sug‘urta kompaniyasini sodir bo‘lgan voqea haqida o‘z vaqtida xabardor qilish keyingi muhim vazifaga aylanadi. Mazkur qadamga ko‘pincha yetarlicha ahamiyat berilavermaydi, bu esa sug‘urta to‘lovini kelgusida rasmiylashtirishda muammolarga olib keladi. Sug‘urta shartnomasida har doim sug‘urta hodisasi yuz berganligi haqida xabar berish kerak bo‘lgan aniq muddatlar ko‘rsatiladi — qoida tariqasida, u yuz bergan paytdan boshlab 30 kundan kechiktirmay, ba’zi sug‘urta turlari bo‘yicha esa (masalan, hayotni ixtiyoriy sug‘urta qilishda) - 20 bank kunigacha xabar berish lozim.

 

Zamonaviy sug‘urta kompaniyalari sug‘urta hodisasi haqida xabar berishning bir nechta usullarini taklif etadi:

 

• sug‘urtalovchining ishonch telefoniga qo‘ng‘iroq qilish;
•  
• rasmiy veb-sayt yoki mobil ilova orqali onlayn ariza berish;
•  
• sug‘urta kompaniyasi ofisiga shaxsan tashrif buyurish.

 

Sug‘urta kompaniyasiga murojaat qilinganda ma’lum bir axborot to‘plamini taqdim etishga tayyor bo‘lish kerak. Operator yoki xodim sug‘urta polisi raqamini, hodisa sodir bo‘lgan aniq vaqt va joyni aytishi, shuningdek, hodisa tafsilotlarini qisqacha bayon qilishi kerak bo‘ladi. Arizani rasmiylashtirish jarayonini tezlashtirish uchun barcha kerakli hujjatlarni oldindan tayyorlab qo‘yish tavsiya etiladi. Shuni tushunish muhimki, axborot qanchalik tez va to‘liq taqdim etilsa, sug‘urtalovchi sizning holatingiz bo‘yicha ishni shunchalik tez boshlay oladi.

 

Dalillarni qayd etish va to‘plash

 

Sug‘urta hodisasini rasmiylashtirishdagi asosiy holatlardan biri sodir bo‘lgan hodisaning barcha holatlarini to‘g‘ri qayd etishdir. Sifatli to‘plangan dalillar to‘lov to‘g‘risida ijobiy qaror qabul qilish imkoniyatini sezilarli darajada oshiradi va sug‘urta kompaniyasi bilan nizoli vaziyatlarning oldini olishga yordam beradi. Zamonaviy amaliyotda sug‘urta hodisasini hujjatlashtirishning bir necha samarali usullari mavjud.

 

Dalillarning eng muhim turlariga quyidagilar kiradi:

 

• joyga bog‘langan holda hodisa joyining umumiy manzarasi fotosuratlari;
•  
• barcha shikastlanishlar va hodisa oqibatlarining batafsil suratlari;
•  
• hodisa sodir bo‘lganidan keyin darhol olingan videoyozuvlar;
•  
• davlat xizmatlaridan (YHXB, FVV, tibbiyot muassasalari va boshqalardan) olingan rasmiy hujjatlar;
•  
• guvohlarning ko‘rsatmalari ularning aloqa bog‘lash uchun ma’lumotlari bilan birga.

 

Vakolatli organlar tomonidan beriladigan rasmiy hujjatlarga alohida e’tibor qaratish lozim. Masalan, YTHda bu hodisa to‘g‘risidagi qaror, YTH sxemasi, aybdorlik darajasi to‘g‘risidagi xulosa va alkogol yoki boshqa turdagi mastlik holati bo‘yicha tekshiruv xulosadir. Mol-mulkga zarar yetkazilgan taqdirda, kommunal xizmatlar yoki FVVdan dalolatnoma talab qilinadi. Tibbiy sug‘urta hodisalari uchun tibbiy muassasalardan ko‘chirmalar, shuningdek, sug‘urta kompaniyasi tomonidan yuborilgan shifokor-ekspert tomonidan berilgan hujjatlar majburiy hisoblanadi. Barcha hujjatlar to‘g‘ri rasmiylashtirilgan va muhr hamda imzolar bilan tasdiqlangan bo‘lishi kerak.

 

Sug‘urta kompaniyasiga ariza berish

 

Barcha zarur dalillar to‘plangandan so‘ng sug‘urta hodisasini rasmiylashtirish bosqichi boshlanadi. Bu jarayon sug‘urta kompaniyasiga yozma ariza berishdan boshlanadi. Arizaning shakli sug‘urtalovchiga bog‘liq ravishda farq qilishi mumkin, ammo uning mazmuniga qo‘yiladigan umumiy talablar standart bo‘lib qoladi.

 

Arizani to‘ldirishda quyidagi bandlarga alohida e’tibor qaratish lozim:

 

• voqea sodir bo‘lgan sana, vaqt va joyni aniq ko‘rsatish;
•  
• sug‘urta hodisasi holatlarining batafsil tavsifi;
•  
• shikastlanishlar yok zarar ro‘yxati;
•  
• ilova qilinayotgan hujjatlar va dalillar ro‘yxati;
•  
• sug‘urta to‘lovini olish uchun rekvizitlar.

 

Arizaga to‘liq hujjatlar to‘plami: pasport nusxasi, sug‘urta polisi, davlat xizmatlaridan olingan hujjatlar, fotosuratlar, videoyozuvlar va boshqa dalillar ilova qilinishi kerak. Barcha qog‘ozlardan nusxa ko‘chirish va sizdagi nusxada hujjatlar qabul qilinganligi haqidagi qayd belgisini talab qilish tavsiya etiladi. Bu nizo yuzaga kelganda yoki materiallar yo‘qolganda yordam beradi.

 

Sug‘urta to‘lovini olish

 

Ekspertiza yakunlangandan va barcha hujjatlar tekshirilgandan so‘ng sug‘urta kompaniyasi sug‘urta tovonini to‘lash to‘g‘risida qaror chiqaradi. To‘lov muddatlari, qoida tariqasida 10 kundan 30 kalendar kungacha muddatni tashkil etadi, TVEFJMS (transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash) bo‘yicha esa 15 kun ichida amalga oshiriladi.

 

Sug‘urta to‘lovlari turli shakllarda amalga oshirilishi mumkin:

 

• bank hisobvarag‘iga pul o‘tkazish;
•  
• ta’mirlash ishlariga servis markazlari orqali haq to‘lash;
•  
• tibbiy xarajatlarni qoplash;
•  
• shikastlangan mol-mulkni almashtirish;
•  
• yo‘qotilgan daromadni qoplash (shartnomaning tegishli shartlarida).

 

Agar yo‘l-transport hodisasida aybdor shaxsda TVEFJMS polisi bo‘lmasa, jabrlangan shaxs To‘lovlarni kafolatlash jamg‘armasi orqali tovon puli olishi mumkin, uning doirasida eng yuqori summa 40 million so‘mni tashkil etadi (14 million — avtomobilga yetkazilgan zarar uchun, 26 million — sog‘liqqa yetkazilgan zarar uchun). Aybdor ushbu summani Jamg‘armaga to‘lab berishi shart.

 

Sug‘urta hodisalari har doim kutilmaganda yuzaga keladi va tezkor hamda malakali xatti-harakatlarni talab qiladi. Sug‘urta hodisasi yuz berganda o‘zini tutish qoidalarini bilish manfaatlaringizni himoya qilish va tegishli tovonni to‘liq hajmda olishingizga yordam beradi. Tartibga solishning muvaffaqiyati uchta omilga: xatti-harakatlarni o‘z vaqtida bajarish, hujjatlarning to‘liqligi va o‘z huquqlarini bilishga bog‘liq.